MOĞOLİSTAN GÖÇEBE TOPLULUKLAR

 

                     MOĞOLİSTAN GÖÇEBE TOPLULUKLAR

Avrasya bozkırlarında pastoral çiftciliğin (açık mera hayvancılığı) ortaya çıkışını, göçebe kavimleri, göçebe uygarlığının oluşum sürecini ve aralarındaki kültürüel çeşitlemelerin oluşumunu veya kültür sınırılarını anlamak için hayvanclığın gelişmi ve göçebe kavimlerin toplumsal gelişimleriyle beraber incelemesi gerekmektedir. Neolitik devrim denilen çiftciliğin (hayvancılık, tarım) ortaya çıkış olayı Avrasya ile eş zamanlı olarak Moğolistan’da da gerçekleşmiştir. Moğolistan’da karasal iklimi dolayısıyla tarım ve yerleşik yaşama dayalı çiftçiliğin gelişimi için çok uygun değildir. Bu nedenle besin üretimi bölgeye uyum sağlayarak hayvan yetiştirme ağırlıklıdır. Hayvan yetiştiriciliğinde özellikle otlatma tecrübelerinin sonucunda açık mera hayvancılığı gelişmeye başlanmıştır (Delgerjargal, 2005:33).

 Tunç Çağı’nda (MÖ 3-1 binyıl) hayvancılık bir uzmanlık haline olduğundan tam göçebe hayvanciliği de oluşmuştur ve göçebe hayvancılık yapan göçebe kavimler de ortaya çıkmıştır. Bu durum, yaşam tarzları ve zihinsel yapılarına önemli bir biçimde etki etmiştir (a.e, 2005:33).

Göçebeler hakkında Çin kaynaklarında kayıt edilmiş süreç Asur, Pers, Yunan kaynaklarına göre daha geçtir. Çin kaynaklarında göçebelere ilişkin ilk veriler Orta Asya’nın doğu sınır bölgelerindeki Loufan ve Linhu’lara aittir. MÖ 4. yüzyılın sonunda Shanxi ili, Ordas taraflarda yaşayan bu gruba ilişkin kayıtlar 200 yüzyıl boyunca izlenebilmektedir (Batsuren, 2014: 132). Bu kavimler daha sonra Hunların hakimiyetine girmiştir. Çin ile İç Asya kültürünü araştıran Nicola Di Cosmo “Ancient Chaina and its Enemies” adlı kitabında Kuzey Çin bölgesi veya Çin seddi çevrelerindeki kültürleri üç döneme ayrıyarak incelemekte, İlkbahar ve Sonbahar devletler Çağın (MÖ 722-MÖ 481) sonu Savaşan Devletler Çağında (MÖ. 481-403) ismi izlenilen Jun, Di (Zhongsham) gibi yarı göçebe, yarı yerleşik çiftçi toplumlar Eski Çin devletleri ile gerçek göçeberler arasında tampon “buffer” veya ara sınır oluşturmaktadır (Eregzen, 2014:109). Bu Jun ve Din kavimler MÖ 8. yüzyılda Orta Asya’daki göçebe kavimlerin hareketlerinden dolayı, Sibiryadan sıkışmış ve Güney Moğolistan’a göç ederek Çin kültüre yaklaşmıştır. Bunun için çiftçiliğe başlamış ve Çin ile diğer göçebe toplumların arasında “tampon devlet” vazifesi görmüştür (Ganbold, 2004:16). Ancak MÖ 4-3. yüzyıllarda o yari göçebe toplumlar yavaş yavaş Çin hakimiyetine girmiştir. (Eregzen, 2014:109).

MÖ 6. yüzyılda Moğol toprağındaki göçebeler ekonomik ve siyasi olarak devlet oluşumunu kurma yönünde bir gelişme göstermiştir. MÖ 5. yüzyılda Chou Hanedanı (Coğ) kuzeye genişledikleri için Jun ve Di’ler Çin kültürüne girimişlerdir. Aynı zamanda gerçek göçebeler (Hun’ların atası, Moğolistan toprağı anlatılyor) de toğrağına doğuya açmış olabilirse, diğer tarafından Jun ve Di’lerin bir kısmı göçebe kültürüne girmesi münkündür. (Delgerjargal, 2011: 55). Zira, yaklaşık olarak MÖ 4-3. yüzyılda “tampon sınırı” kaldırıldığından gerçek göçebeler veya Hun’lara ait bilgiler Çin kaynaklarına yansımaya başlamıştır (Eregzen, 2014:110). Bundan Hunlar’ın atalarının kim olduğu tartışması ortaya çıkmaktadır. Bilim adamları Hunlar’ın ata kültürü olarak Dörtgen mezarı6 kültürlülerini ilişkin görüşler ağırlıktadır (a.e, 2014:113-115). Zira, Dörtgen mezarı kültürü yayılım sahası aynıdır (a.e, 2014: 112),

Harita  MÖ 1. bin yılın son yarısında ait üst üste gelen kültürlerin sınırları (kısaltmış şeklinde göstermektedir) (Eregzen, 2014: 112). 

Haritada, MÖ 1 binyılın son yarısında batıda “İskit dünyası” denilen hayvan desenlerini sıklıkla kullanan, İndo-İran dillilere benzer bir dili kullanan topluluklardır. Doğuda Üst Xiajiadian kültürü (Çin külütürü) denilen topluluklar, güneyde Jun, Di’lere ilişkili önce Ordus adı altında toplanarak araştırılan topluluklar yaşıyordu diyersek, buradan Hunlar’ın atalarının yaşadığı bölge sınırı genel olarak görebilmektedir. O bölgesi Dörtgen mezarı kültürlü topluluklarındır (Eregzen, 2014: 112-113). Bu yüzden MÖ. 4 yüzyılarda güneyden Ordas’tan gelen göçebeler Moğolistandaki ana grup olan Dörtgen mezar kültürlerle karışmayarak Hunlar’ı kurduğu iddia etmektedir. Dörtgen mezarlarındaki buluntular Hun Dönemi’nin sıradan halk mezarlarındaki buluntularda ilişkilidir (a.e, 2014: 112-115). Hun Devleti uzmanları bu konuda daha detaylı çalışmaktadır burada kısaca değinilmiştir. Orta Asya ve Moğolistan’da Hun Devleti kurulduktan sonra Siyenpi, Ju-jan, Eski Türkler, Uygur, Kırgız ve Hitan gibi göçebe devletrer hüküm sürmüştür.